We leren op school een heleboel. Diverse vakken en disciplines komen aan bod. Leerstof wordt aan de studenten aangeboden om tot zich te nemen. Alles om hun kennis op een bepaald vakgebied te verbreden en te vergroten. Om hen klaar te stomen voor de toekomst. Om een vak te leren. Maar houdt school zich ook bezig met zoiets als ‘Ontleren’? Want soms is het bij het leren van iets nieuws nodig om eerder opgedane kennis te vergeten of te herzien. We spraken hierover met Mariëtte Geenen, Hoofddocent bij de HBO opleiding Learning & Development in Organisations aan de HAN te Nijmegen.

Mariëtte wil graag haar visie op het onderwerp ‘ontleren’ met ons delen. Maar, zo benadrukt zij: “Ik ben geen deskundige op dit gebied en heb hiernaar geen onderzoek gedaan. Ik spreek hier vanuit mijn eigen perspectief en ervaring.” En dat Mariëtte ervaring heeft blijkt. Maar daarover later meer.

Negatief wordt positief

“Eigenlijk gaf de term ‘Ontleren’ mij als docent L&D kortsluiting in het hoofd.” Zo steekt deze hoofddocent van wal. “Ik denk dan aan niet-leren, en als L&D’er is niet-leren geen optie. Maar toen ik er verder over nadacht, dacht ik aan woorden als ‘ontdekken’, ‘ontwikkelen’ en ‘ontboezemen’. Eigenlijk allemaal woorden die een soort van belofte in zich hebben. Daar komt iets naar boven. En toen dacht ik: zo is het bij ontleren natuurlijk ook. Er gaat als het ware een soort van laagje af en dan is er ruimte. Ruimte voor nieuw leren. Dus eigenlijk is ontleren een hele positieve term. En door deze gedachte loste de kortsluiting in mijn hoofd helemaal op.”

Bewust Ontleren

Ontleren is volgens Mariëtte niet per definitie nodig om iets nieuws te leren. Maar het is wel goed om je er bewust van te zijn dat ontleren ruimte geeft. Ze geeft aan: “Juist door iets nieuws te leren, kun je soms ervaren dat het nodig is om iets anders te ontleren om verder te komen.” Als voorbeeld noemt ze haar eigen ervaring met betrekking tot haar studenten: “Ik heb jarenlang gevonden, en leerde dat ook, dat je jongeren positief moet bekrachtigen om hun gedrag positief te beïnvloeden. Dus gaf ik ze vaak aan: ‘Jij bent een toptalent. Je hebt het helemaal in je!’. Ik dacht daar de student mee verder te brengen. Tot dat ik in aanraking kwam met de theorie van ‘Breinleren’. Die leerde mij dat je met deze benadering juist iets vast zet en hoge verwachtingen creëert. Wat de studenten juist niet verder helpt. Ik was dus helemaal verkeerd bezig. Die nieuwe kennis heeft mij er toe gebracht om mijn eerdere gedrag te ontleren en dit nu anders aan te pakken.”

Studentenprotest

Op de hogeschool is ontleren ook nodig. Zeker bij de 1^e jaars, zo vertelt Mariëtte. “Mijn boodschap aan nieuwe 1^e jaars leerlingen is altijd: ‘Je krijgt van mij een jaar de tijd om HBO student te worden.’ Om opnieuw te ‘leren leren’. Doorgaans hebben ze een middelbare school of MBO achter de rug en hanteren deels leerstrategieën en -gedrag die het leren op onze opleiding L&D in de weg staat. Dit moeten ze dus aanpassen om op onze school verder te kunnen komen.” Ze vervolgt: “Zo waren er een paar boze studenten die het ergens niet mee eens waren. Die gingen de barricaden op, zoals ze dat op hun vorige school gewend waren. Om ervoor te vechten, want dat werkte destijds voor hen. Maar bij ons op de HAN gaat die vlieger niet op. Werkt dat zo niet. Bij ons doen wij de dingen samen. En gaan met elkaar in gesprek om tot oplossingen te komen. Toen ben ik met deze studenten in gesprek gegaan. En heb ze ervan bewust gemaakt wat hun gedrag teweegbracht, maar ook besproken waar hun gedrag vandaan kwam. En uitgelegd dat dat hier niet meer werkte. Dat gedrag moesten ze ontleren. Het was een mooi gesprek dat leidde tot een heel andere houding.

Tikken van het leven

Zelf is Mariëtte het afgelopen jaar noodgedwongen ook aan het ontleren geslagen. “Iemand die mij een beetje kent weet dat ik verslaafd ben aan mijn werk. Maar ja,” zo vertelt ze, “Toen ik mijn elleboog brak moest ik een keuze maken. Rustig aan doen en dus minder werken voor een goed herstel of doorgaan op de oude voet, stug door blijven gaan met werken, maar blijvend gehandicapt aan mijn arm.” Ze koos voor de eerste optie. En hoewel de keuze snel gemaakt was, was het echt pittig om zich aan die belofte aan haarzelf te houden. “Door die breuk stond mijn leven in een klap stil. Mijn eerste gedachte was: ‘Hoe moet dit nu met mijn werk!?’ Maar ik had het maar te aanvaarden. Ik moest regelmatig ‘nee’ zeggen, en mijn grenzen aangeven binnen het werk voor een goed herstel. Ik moest mijn arbeidsethos ‘ontleren’. Dat zijn de tikken van het leven hé, die je worden gegeven. Maar die zetten je ook weer op het goede spoor.” Het gevolg is dat ze nu bewust anders naar haar werk kijkt en er mee om gaat.”

Doorbreken van patronen

In dat opzicht zouden L&D’ers ook wel zaken kunnen ontleren. L&D’ers zijn over het algemeen vrij progressief. Vinden dat het altijd beter kan en gaan altijd door met ontwikkelen. Mariëtte: “Wij als L&D’ers willen altijd alles onder controle hebben. Vinden dat er altijd iets geleerd moet worden. Maar misschien moeten wij wat meer vertrouwen hebben. Dat mensen ook buiten ons beeld blijven leren. Wij moeten hier nieuwsgierig naar zijn. Uitzoeken hoe dit werkt en niet van onszelf uitgaan. We moeten niet altijd alles willen regisseren.” Tegelijkertijd ziet Mariëtte ook kansen voor het bewust toepassen van ontleren binnen organisaties. Zonder dat daar een noodzaak of crisis aan ten grondslag ligt. “Hoe mooi zou het zijn als organisaties eens echt gaan kijken naar de eigen patronen. Kijken naar welk laagje zij in hun organisatie er af kunnen halen om verder te komen. Wat er ontleert kan worden om ruimte te geven aan nieuwe ontwikkelingen. Daar zie ik zeker kansen.”

Interview: Quinten Schrijver, student HAN Learning & Development in Organisations & stagiair bij Let’s Learn!
Tekst: Olga Helmer, communicatiespecialist bij Let’s Learn!

Meer lezen over Ontleren? Lees dan ook het artikel CTR-ALT-DEL: is ons brein te resetten?